Էնդոկրինոլոգին հաճախ տրվող հարցեր. izmirlianmedicalcenter.com

1.  Ո՞վ է էնդոկրինոլոգը:

Էնդոկրինոլոգը զբաղվում է էնդոկրին հիվանդությունների ախտորոշմամբ, բուժմամբ և կանխարգելմամբ: Քանի որ էնդոկրին համակարգը  մասնակցում է ամբողջ օրգանիզմի հոմեոստատիկ կարգավորմանը, ուստի էնդոկրինոլոգը բուժում է ո՛չ միայն էնդոկրին հիվանդությունները, այլ նաև դրանց հետևանքով առաջացած բոլոր ախտաբանական խնդիրները՝ կապված սիրտ-անոթային, նյարդային և այլ համակարգերի հետ:

2.  Ի՞նչ օրգաններ, հիվանդություններ է բուժում էնդոկրինոլոգը:

Էնդոկրինոլոգը բուժում է էնդոկրին համակարգի, էնդոկրին գեղձերի ախտահարումները:

3. Ի՞նչ է էնդոկրին համակարգը:

Ամբողջ օրգանիզմի հոմեոստազը կարգավորվում է երկու համակարգերի միջոցով՝ նյարդային և էնդոկրին: Էնդոկրին համակարգի մեջ ներառվում են էնդոկրին գեղձերը, որոնք արտադրում են կենսաբանորեն ակտիվ նյութեր՝ հորմոններ: Դրանց շարքում են դասվում նաև աղիների լորձաթաղանթում արտադրվող կենսաբանական ակտիվ նյութերը՝ ինկրետինները:

4. Ի՞նչ տեսակի գեղձեր կան:

Գեղձերը լինում են արտաքին ,ներքին և  խառը սեկրեցիայի: Արտաքին սեկրեցիայի գեղձերն ունեն ծորաններ, որոնցով դրանց արտադրությունը դուրս է գալիս արտաքին միջավայր: Այդ գեղձերն են՝ արցունքագեղձերը, քրտնագեղձերը, ճարպագեղձերը, կաթնագեղձերը: Ներքին սեկրեցիայի գեղձերը չունեն ծորաններ և նրանց արտադրած հորմոնները միանգամից հայտնվում են արյան մեջ: Այդ գեղձերից են վահանաձև գեղձը, մակերիկամները, սեռական գեղձերը հարվահանաձև, ինչպես նաև կենտրոնական նյարդային համակարգում (ԿՆՀ) տեղակայված հիպոթալամուսը և հիպոֆիզը:

5. Ին՞չ են արտադրում էնդոկրին գեղձերը:

էնդոկրին գեղձերն արտադրում են կենսաբանորեն ակտիվ նյութեր՝ հորմոններ: ԿՆՀ-ում՝ հիպոթալամուսում, հիպոֆիզում արտադրվող հորմոնները հիմնականում ստատինները կամ լոիբերիններն են, որոնք կարգավորում են պերիֆերիկ տեղակայված գեղձերի աշխատանքը: Այդտեղ են արտադրվում նաև պրոլակտին, սոմատոտրոպ հորմոնները, օքսիտոցինը, վազոպրեսինը, անտիդիուրետիկ հորմոնը։ Պերիֆերիկ  գեղձերը` վահանագեղձ, սեռական գեղձեր, մակերիկամներ հարվահանաձև և այլն, արտադրում են հորմոններ, որոնք ենթարկվում են ԿՆՀ կողմից արտադրվող հորմոնների ազդեցությանը: Երբ  ախտահարվում է ԿՆՀ գեղձերի  դա արտահայտվում է պերիֆերիկ գեղձերի գործունեության խախտումով:

6. Ի՞նչ նշանակություն ունեն հորմոնները:

Հորմոններն ապահովում են օրգանիզմի հումորալ կարգավորումը, բերելով օրգան համակարգերի ֆունկցիայի կարգավորման:

Աղիներում հատուկ գեղձային բջիջների կողմից արտադրվող ինկրետիններն, օրինակ, ուտելուց հետո ապահովում են ինսուլինի քանակի ավելացումը  և գլյուկոզայի քանակի իջեցումը ։

7. Ինչի՞ համար են ԿՆՀ հորմոնները: Ի՞նչ հիվանդություններ են առաջանում կենտրոնական էնդոկրին համակարգի ախտաբանության ժամանակ:

Դրանք հիպոթալամուսի, հիպոֆիզի հորմոններն են: Այդ գեղձերի ախտահարման ժամանակ կարող են զարգանալ ոչ շաքարային դիաբետ, գինեկոմաստիա (տղաների մոտ), կանանց մոտ դաշտանային ցիկլի տարբեր խանգարումներ, ճարպակալում, ակրոմեգալիա, սոմատոտրոպ հորմոնի գերսեկրեցիայի ժամանակ` գիգանտիզմ, իսկ պակասի դեպքում՝ նանիզմ՝ գաճաճություն, և այլն:

8. Ինչի՞ համար են վահանագեղձի հորմոնները: Ի՞նչ հիվանդություններ են առաջանում վահանաձև գեղձի ախտաբանության ժամանակ:

Վահանաձև գեղձը պարանոցի առաջային մակերեսին տեղակայված, 15-20 գր քաշով փոքրիկ գեղձ է, բայց շատ կարևոր ֆունկցիա է կատարում: Նրա հորմոններից թիրոքսինն ազդում է օրգանիզմի բոլոր բջիջների վրա` ապահովելով նրանց էներգետիկ փոխանակությունը, այսինքն, կարգավորում է օրգանիզմում տեղի ունեցող նյութափոխանակության արագությունը: Նրա քանակի ավելցուկը բերում է նյութափոխանակության արագացման, որի արդյունքում լինում է օրգանիզմի դրդում. նիհարում, թուլություն, քրտնարտադրություն, դող, ջղագրգռություն: Իսկ եթե նրա քանակը պակասում է, զարգանում է հիպոթիրեոզ՝ թուլություն, շշմածություն, դանդաղկոտություն, բրադիկարդիա, գիրություն, հաճախ` լորձային այտուցներ և այլն: Վահանաձև գեղձից վերև տեղակայված են հարվահանաձև  գեղձերը, որտեղ առաջացող կալցիտոնինն ազդում է կալցիումի և ջրաաղային փոխանակության վրա:

Վահանաձև գեղձի հիվանդությունները կարող են լինել բորբոքային բնույթի՝ սուր, ենթասուր, խրոնիկական , թիրեոդիտներ, գեղձում կարող են առաջանալ ադենոմաներ` բարորակ կամ չարորակ ուռուցքներ, Բազեդովյան հիվանդությունը:

9. Ի՞նչ է Բազեդովյան հիվանդությունը

Բազեդովյան հիվանդությունն աուտոիմուն հիվանդություն է, երբ առաջանում են հակամարմիններ՝ թիրեոտրոպ հորմոնի ռեցեպտորների նկատմամբ, և ազդում վահանաձև գեղձի հորմոնի՝ թիրոքսինի նման, այն տարբերությամբ, որ թիրոքսինի ազդեցությունը ժամանակավոր է, իսկ այդ հակամարմինները մնում ռեցեպտորի հետ են երկարատև կապված  և թիրեոտոքսիկ ազդեցություն թողնում: Հիվանդն ունենում է թուլություն, դող, քրտնարտադրություն, դյուրագրգռություն, նիհարում է, կարող են առաջանալ ակնային տարբեր կլինիկական պատկերներ. աչքերի չռվածություն էկզոֆթալմ, արցունքահոսություն, աչքերում ավազի առկայության զգացողություն: Դա թիրոքսինի տոքսիկ ազդեցության արտահայտությունն է:

Այս գործընթացները, սովորաբար, վերադարձելի են, սակայն երկարատև դեպքերում դառնում են անդարձելի: Այս պարագայում շատ վտանգավոր է ծխելը՝ նիկոտինը բերում է մկանների սկլերոզի, կարճացման, ամիլոիդոզի զարգացման, կարծրացման և դրանով արագացնում անդարձելի գործընթացը:

10. Ի՞նչ է խպիպը

Խպիպը վահանաձև գեղձի մեծացումն է, որը կարող է լինել դիֆուզ, երբ մեծանում է ամբողջ գեղձը և հանգուցավոր, երբ առաջանում են առանձին հանգույցներ: Խպիպը լինում է էնդեմիկ, որի հիմնական պատճառն օրգանիզմում յոդի պակասն է, քանի որ վահանաձև գեղձի հորմոնը՝ թիրոքսինը, յոդ է պարունակում, յոդի պակասից գեղձը մեծանում է` դրա հաշվին լրացնելու թիրոքսինի արտադրության պակասը: Յոդը ստացվում է արտաքին միջավայրից և, քանի որ Հայաստանում ծովամթերքը քիչ է, յոդի պակասի լրացման համար պետականորեն ընդունված է աղի պարտադիր յոդացումը: Վերջին տվյալներով, ներկայում, մեզ մոտ յոդի պակաս չի գրանցվում:

Վահանաձև գեղձը կարող է մեծանալ նաև տարբեր հիվանդությունների հետևանքով:

11. Ինչի՞ համար է ենթաստամոսային գեղձի հորմոնը:

Ենթաստամոքսային գեղձը խառը գեղձ է և ունի ներքին և արտաքին սեկրետոր ֆունկցիա: Արտաքին սեկրետոր ֆունկցիան իրականացնում են գեղձի արտադրած ֆերմենտները, որոնք դուրս գալով 12 մատնյա աղու լուսանցք, մասնակցում են մարսողությանը: Ներքին սեկրետոր ֆունկցիան ապահովում է լանգերհանսյան կղզյակների բետտա բջիջների կողմից արտադրված ինսուլինը, և ալֆա բջիջների կողմից արտադրված գլյուկագոնը: Ինսուլինը նպաստում է օրգանիզմի բջիջների կողմից գլյուկոզայի յուրացմանը, ինչը օրգանիզմի էներգիայի հիմնական աղբյուրն է, իսկ գլյուկագոնը հակառակը՝ արյան մեջ բարձրացնում է գլյուկոզայի քանակը: Ինսուլինը նաև նպաստում է գլյուկոզայի` գլիկոգենի տեսքով լյարդում պաշարվելուն, ինչը քաղցի կամ սթրեսային վիճակներում կարող է օգտագործվել օրգանիզմի կողմից: Այդ պաշարները սպառվելու դեպքում օրգանիզմն էներգիա ստանալու նպատակով սկսում է  օգտագործել ճարպերը: Եթե ինսուլինի անբավարարություն կա, որն անհրաժեշտ է ճարպային նորմալ փոխանակության համար, տեղի է ունենում ճարպերի թերայրում` արդյունքում առաջանելով ացետոն, ինչը դիաբետի բարդություններից է` կետոացիդոզ:

12. Ի՞նչ է շաքարային դիաբետը:

Շաքարային դիաբետը քրոնիկական հիվանդություն է, որի ժամանակ՝ ինսուլինի հարաբերական և բացարձակ անբավարարության արդյունքում, տեղի է ունենում սպիտակուցների, ճարպերի, ածխաջրերի, ջրաաղային փոխանակության խանգարում: Այն արտահայտվում է արյան մեջ գլյուկոզայի բարձր մակարդակով, կլինիկորեն՝ պոլիուրիայով (հաճախամիզություն),  պոլիդիպսիայով (շատ ջուր օգտագործելը), նիհարումով, բերանի չորությունով։ Պատճառը կարող է լինել ինսուլինի հարաբերական անբավարարությունը, երբ ինսուլինի արտադրությունն օրգանիզմում նորմալ է, բայց ռեցեպտորների զգայունությունն է իջած, և բացարձակ անբավարարություն, երբ ենթաստամոքսային գեղձի բետտա բջիջների կողմից արտադրվող ինսուլինի քանակի բացահայտ պակաս կա:

Բացարձակ անբավարարությունը հիմնականում լինում է առաջին տիպի դիաբետի ժամանակ, ավելի հաճախ հանդիպում է երեխաների մոտ և կապված է լանգերհանսյան կղզյակների ինֆեկցիոն, աուտոիմուն կամ այլ բնույթի ախտահարումների հետ:

Հարաբերական անբավարարություն առաջանում է երկրորդ տիպի դիաբետի ժամանակ: Այս դեպքում ամենահաճախ հանդիպող պատճառը ճարպակալումն է, երբ բջիջները պատված են ճարպով և արտադրված ինսուլինը չի կարողանում ազդել ռեցեպտորների վրա: Ինսուլինի կուտակումն, իր հերթին, բերում է ճարպակալման, ստացվում է, այսպես կոչված, ախտաբանական օղակ: Դրա դեմ պայքարելու անհրաժեշտ պայման է ճարպակալումից ազատվելը: Այս դեպքում հնարավոր է կանխել դիաբետը, քանի դեռ գեղձը հյուծված չէ և նախադիաբետիկ համախտանիշը հնարավոր է վերացնել:

13. Ի՞նչ հիվանդություններ են առաջանում մակերիկամի ախտաբանության ժամանակ:

Մակերիկամները գոտկային շրջանում՝ երիկամներից վերև տեղակայված,  գեղձեր են, որոնք ունեն կեղևային և միջուկային շերտեր: Դրանց ախտահարման ժամանակ առաջանում են տարբեր հիվանդություններ: Կեղևային ախտահարում է Կուշինգի համախտանիշը, արական սեռական հորմոնների  խախտումը կանանց մոտ բերում դաշտանային խանգարումների, մազոտության և այլ խնդիրների:

Մակերիկամների ֆունկցիան շատ ընդարձակ է, նրանք արտադրում են սթրեսի հորմոններ, և երբ օրգանիզմը հայտնվում է ծանր, կրիտիկական վիճակի մեջ, այդ հորմոնների քանակը բարձրանալու հաշվին օրգանիզմը կարողանում է դիմադրել սթրեսային վիճակին: Հորմոնները բերում են նաև գլյուկոզայի քանակի ավելացման, որովհետև այդ ժամանակ օրգանիզմն ավելի շատ էներգիայի կարիք ունի: Միջուկային շերտի ախտահարումներից է ֆեոքրոմոցիտոմա։

14. Ի՞նչ հիվանդություններ են առաջանում սեռական գեղձերի ախտաբանության ժամանակ:

Բնականաբար, դրանք տարբեր են կանանց և տղամարդկանց մոտ: Տղամարդկանց մոտ, օրինակ, կարող է լինել վաղաժամ կամ ուշացած սեռական հասունացում, պրոստատի ադենոմա, որը շատ հաճախ է հանդիպում: Կանանց մոտ ձվարանների պոլիկիստոզներ են զարգանում, վաղաժամ կամ ուշացած սեռական հասունացում: Կարևոր են նաև սեռի դիֆերենցացիայի խանգարումները, օրինակ, երբ ձվարանում ամորձու հյուսվածք է պահպանվում, ինչը զարգացման բնածին ախտաբանություն է:

15. Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է հորմոնալ ֆոնն ազդում հուզականության վրա:

Հորմոնալ ֆոնը շատ մեծ ազդեցություն ունի հուզականության վրա: Օրինակ, վահանաձև գեղձի հիպերթիրեոզների ժամանակ թիրոքսինը բերում է դյուրագրգռության, լացկանության, հուզականության բարձրացման: Ադրենալինն, օրինակ, առաջացնում է սթրեսի հորմոնները մակերիկամներում: Օքսիդոցինը մայրության հորմոնն է, որը պատասխանատու է մայրական բնազդների՝ քնքշանքի, գորովանքի զգացողության համար, էնդորֆինները հաճույքի հորմոններն են, շաքարային դիաբետի ժամանակ բնորոշ է դեպրեսիան և այլն:

16. Ի՞նչ նեղ մասնագիտացումներ կան էնդոկրինոլոգիայում:

էնդոկրինոլոգիան կարելի է բաժանել մանկական և մեծահասակների էնդոկրինոլոգիայի: Բացի այդ, առանձնացվում են դիաբետոլոգիան, թիրեոյդոլոգիան, սեռական գեղձերի և բազմացման խնդիրներ ուսումնասիրող ռեպրոդուկտիվ էնդոկրինոլոգիան, կանանց մոտ սեռական շեղումներով զբաղվող էնդոկրին գինեկոլոգիան և այլն:

17. Ի՞նչ այլ մասնագետների խորհրդատվության կարիք է ունենում էնդոկրինոլոգը

Քանի որ էնդոկրին հիվանդությունների ժամանակ տուժում են նաև օրգանիզմի մյուս օրգանները, միշտ էլ տարբեր մասնագետների խորհրդատվության կարիք է լինում՝ սրտաբանի, անոթային վիրաբույժի, ակնաբանի, նյարդաբանի ուռուցքաբանի և այլն:

18. Ի՞նչ գանգատների դեպքում դիմել էնդոկրինոլոգին:

Գանգատները բազմազան են՝ թուլություն, ճնշման տատանումներ, սրտխփոցներ, քաշի անկում, գիրություն, ճարպակալում, բերանի չորություն, հաճախամիզություն, մազաթափություն և այլն: Բոլոր նման դեպքերում պետք է դիմել էնդոկրինոլոգին:

19. Ի՞նչ լրացուցիչ հետազոտություններ է իրականացնում էնդոկրինոլոգը:

Էնդոկրինոլոգն իրականացնում է գեղձի սոնոգրաֆիա, հորմոնալ հետազոտություն՝ արյան մեջ անհրաժեշտ հորմոնի քանակը, որոշակի հակամարմիններ որոշելու համար, երբեմն անհրաժեշտ են  համակարգչային շերտագրում, դուպլեքս հետազոտություններ:

20. Էնդոկրին հիվանդությունները դժվա՞ր են բուժման ենթարկվում:

Էնդոկրին հիվանդությունները դանդաղ և երկարատև, հաճախ ամբողջ կյանքի ընթացքում բուժում պահանջող հիվանդություններ են, քանի որ դրանք հիմնականում քրոնիկ ընթացք ունեն:

21. Անհրաժե՞շտ է թերապևտի ուղեգիր էնդոկրինոլոգի խորհրդատվության դիմելու համար:

Թերապևտի ուղեգիրը պարտադիր չէ, եթե հիվանդն` իր գանգատներից ելնելով, կարծում է, որ իրեն պետք է զննի էնդոկրինոլոգը, ուրեմն կարող է միանգամից նրան դիմել:

22. Ինչպե՞ս կարող է էնդոկրինոլոգն օգնել ճարպակալման դեպքում:

Ճարպակալումն էնդոկրին հիվանդություն է, հիվանդության պատճառը՝ հորմոնալ ֆոնի փոփոխությունը (հիպերինսուլինիզմ, հիպոթիրեոզ, Կուշինգի համախտանիշ և այլն): Շատ կարևոր է պարզել ճարպակալման պատճառը և հետո միայն բուժում նշանակել, նաև կարգավորել սննդակարգը:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ